مشاور در بررسي‌هاي جمعيتي، جامعه‌شناختي، اقتصادي و همچنين نظام‌هاي بهره‌برداري كشاورزي طرح كار را با شناسايي وضعيت موجود، روند تحولات آغاز كرده و سپس به شناسايي امكانات و محدوديت‌هاي موضوع مورد بررسي در ارتباط با طرح توسعه پرداخته است. سپس نسبت به ارائه پيشنهادهاي اجرايي مناسب در زمينه‌هاي يكپارچه‌سازي و تملك اراضي، مشاركت مالي، توانمندسازي و آموزش كشاورزان اقدام نموده است.

قرارداد مطالعات مرحله اول و دوم طرح شبكه‌هاي اصلي و فرعي آبياري و زهكشي شامات مغان در تاريخ 1/7/85 ميان شركت سهامي آب منطقه‌اي اردبيل و شركت مهندسي مشاور مهاب قدس منعقد گرديد و مطالعات مرحله اول قرارداد فوق‌الذكر در تاريخ 8/7/85 به اين مهندسين مشاور ابلاغ گرديد. همچنين مطالعات اجتماعي، مشاركت مردمي و نظام بهره‌برداري در تاريخ 17/11/88 به اين مشاور ابلاغ گرديد.

ابتدا يك كانال انتقال به طول تقريبي 5/1 كيلو متر جهت آبگيري كانالهاي اصلي در ساحل راست رودخانه ارس و دو رشته كانال اصلي در مسير موازي با مسير نهر تراب و نهر نجي طراحي شده است. كه در واقع منطبق بر خط الراس هاي محدوده طرح و يا حد بالايي اراضي شامات مغان مي باشد. ادامه اين كانال‌ها اراضي كشاورزي هر روستا را بدو قسمت تقريبا" مساوي تقسيم نموده كه با تخصيص يك آبگير كانال درجه 4 در مرز مالكيت روستا ها تامين آب اراضي تحت پوشش عمدتا 35 الي 50 هكتاري انجام مي شود . طـول كانـال اصـلي به موازات نهر تراب حـدود 8 كيلـومتر ، با در نظر گرفتن محدوده مالكيت روستا ها ، جمعا" داراي 17 سازه آبگيري با ظرفـيت هاي متفاوت است. همچنين طـول كانـال اصـلي به موازات نهر نجي حـدود 5/11 كيلـومتر مي باشد. با در نظر گرفتن محدوده مالكيت روستا ها ،جمعا" داراي 22 سازه آبگيري با ظرفـيت هاي متفاوت است . ظرفيت اين سازه ها با توجه به اراضي تحت پوشش كانال آبرسان محاسبه مي شود . براي هر روستا حداقل يك رشته كانال درجه 4 طراحي شده است.

در ضرورت انجام اين مطالعات مي‌توان به برنامه‌هاي توسعه كشور اشاره كرد. در برنامه اول و دوم توسعه، ضرورت تبديل كشاورزي سنتي به كشاورزي نوين و سودآور و پايدار به عنوان يكي از راهكارهاي اساسي توسعه كشاورزي مورد توجه قرار گرفته است. عدم وجود تجربه كشت آبي با استفاده از شبكه‌هاي آبياري (مدرن) و در كنار آن ضرورت توزيع مناسب و افزايش بازدهي آب در شبكه‌هاي جديد آبياري و معضل مديريت دولتي و در كنار آن پائين بودن سطح اطلاعات و مهارت‌هاي حرفه‌اي‌ نيروي انساني و در نتيجه مشكل استفاده كارآمد و صحيح از روش‌ها و فنون و ابزار و ماشين‌آلات نوين كشاورزي در بهره‌برداري از منابع آب و خاك، از موانع ساختاري و نرم افزاري عمده بر سر راه توسعه كشاورزي است كه ضرورت ايجاد نظام‌هاي بهره‌برداري نوين و مناسب را ايجاب مي‌كند.

ويژگي‌هاي جمعيت و نيروي انساني - ويژگي‌هاي نظام بهره‌برداري - يژگي‌هاي جامعه‌شناختي، اقتصادي و مشاركت بهره‌برداران - گزينه‌هاي اقدام

اجزاء طرح عبارتند از: كانال اصلي Mc : كانال اصلي Mc طرح شامات مغان از تأسيسات آبگيري ميراث در حوالي محوطه ميراث فرهنگي روستاي اولتان منشعب شده و پس از طي مسيري به طول 1807 متر به سازه آب‏پخش (Bifurcation) در نزديكي روستاي پيرواتلو منتهي مي‌گردد. كانال درجه يك PC1: بعد از سازه آب‏پخش (Bifurcation) پيرواتلو (انتهاي كانال MC) آبگير مزرعه (F1) به وسعت 4/ 36 هكتارتعبيه شده است، بعداز آن كانال درجه يك PC1 آبگيري نموده و آبرساني به 27 مزرعه را به وسعت تقريبي2/ 1198 هكتار (ناخالص) انجام خواهد داد. به اين ترتيب تعداد2 رشته كانال درجه2 بنامهايPC1-SC1 و PC1-SC2 از طريق كانال مذكور تغذيه ميýشوند. كانال PC1 بخشي از اراضي تحت كشت شالي به وسعت تقريبي 80 هكتار را تحت پوشش داشته و مابقي اراضي تحت كشت الگوي زراعي طرح قرار ýدارند. كانال درجه يك PC2: كانال درجه يك PC2 از سازه آب‏پخش (Bifurcation) پيرواتلو (انتهاي كانال MC) آبگيري نموده و آبرساني به 20 مزرعه را به وسعت تقريبي3/1015 هكتار برعهده دارد. كانال PC2 پس از طي مسيري به طول 572/6 كيلومتر به سازه آب‏پخش (Bifurcation) در نزديكي روستاي قره داغلو منتهي مي‌گردد. در اين محل 2 رشته كانال درجه 2 بنامهاي PC2-SC1 و PC2-SC2 از سازه مذكورمنشعب ميýشوند. كانال PC2 بخش اعظمي از اراضي تحت كشت شالي به وسعت تقريبي 516 هكتار را تحت پوشش داشته و مابقي اراضي تحت كشت الگوي زراعي طرح قرار ýدارند.

هدف از اين مطالعات، خدمات مهندسي مطالعات مرحله يك و مرحله دو شبكه اصلي و فرعي آبياري و زهكشي اراضي شامات مغان، از طريق برداشت مستقيم آب از رودخانه ارس و بررسي و مطالعه علل زه‌دار شدن اراضي و ارائه راهكارهاي مناسب براي از بين بردن پتانسيل‌هاي زه‌داركننده اراضي و ارائه طرح مناسب زهكشي اراضي و تخليه آنها به رودخانه ارس و بهبود و اصلاح اراضي و طراحي شبكه مدرن آبياري و زهكشي اصلي و فرعي از دو منظر فني و اجتماعي و در نهايت ايجاد سازو كارهايي در جهت مديريت توزيع آب و بهره‌برداري و نگهداري از شبكه آبياري است الف) : ، افزايش اثربخشي طرح از طريق لحاظ نمودن ابعاد اجتماعي در طراحي‌ ب) : كاهش مقاومت‌‌ها و افزايش همراهي اجتماعي ج) : ايجاد هماهنگي ميان ذيمدخلان (Stakeholders) در جهت اجراي طرح د): جلب مشاركت بهره‌‌برداران (ذينفعان) (Beneficiaries) در تامين هزينه‌هاي ساخت ه): پذيرش مسئوليت‌هاي نگهداري و بهره‌برداري از شبكه‌هاي فرعي در قالب تشكل‌هاي آببران

به منظور جمع‌آوري اطلاعات مورد نياز، تلفيقي از تكنيك‌‌‌هاي كمي و كيفي بكار گرفته مي‌شود. استفاده از تكنيك‌هاي كمي و كيفي در اين طرح، در قالب بررسي‌هاي ستادي به منظور استخراج اطلاعات از تحقيقات پيشين و مدارك و اسناد قانوني موجود، گردآوري داده‌ها و اطلاعات مورد نياز از منابع رسمي مانند سازمان‌ها صورت مي‌گيرد. بررسي‌هاي ميداني به منظور دستيابي به اطلاعات در سطوح محلي است. فنون و ابزار گردآوري اطلاعات در اين طرح شامل پرسشنامه، مشاهده، مصاحبه، گشت و گفت، بحث‌هاي متمركز گروهي و برگزاري كارگاه‌هاي توجيهي و مشورتي با بهره‌برداران و مسئولين اداري است. در واقع گزارش حاضر بر مبناي تحليل ثانويه (secondary analysis) اطلاعات و داده‌هاي پيشين است. ابتدا توصيف دقيقي از ملاحظات جمعيتي، جامعه‌شناختي، نظام بهره‌برداري و... جوامع واقع در محدوده طرح ارائه شده و سپس ملاحظات اجتماعي موثر بر طرح مورد بررسي قرار گرفته است. در اين مرحله به جمع‌بندي از محدوديت‌ها و موانع اجتماعي اجراي طرح، تبين آنها و ارائه راهكارهاي اجرايي و به عبارتي معرفي گزينه‌هاي اقدام پرداخته مي‌شود. تحليل نتايج مطالعات اجتماعي وضع موجود، شناسايي مشكلات مهم موثر بر اجراي طرح و اولويت‌بندي آنها گام مهمي براي ارائه برنامه عملياتي در جهت كاهش موانع اجتماعي اجرا و بهره‌برداري از طرح محسوب مي‌گردد كه در اين مطالعات مورد توجه قرار گرفته است.

مهمترين نتايج مطالعات اجتماعي طرح شامات بشرح زير است:

• پذيرش طرح از سوي بهره‌برداران با تاكيد بر برطرف نمودن مشكل زهكشي اراضي
• ضرورت ملحوظ نمودن مرز روستاها و محدوده اراضي شركت فردوس در طراحي مزارع
• همپوشاني مسير شبكه اصلي با مناطق مسكوني(شهري و روستايي) و زراعي و مساله تملك اراضي
• شناسايي ابهامات مالكيتي و انعكاس به ذيمدخلان ذيربط جهت دستيابي به راهكارهاي اجرايي حل مشكل
• شناسايي اراضي زير كشت در حريم رودخانه ارس و چالش‌هاي اجتماعي مرتبط با آن
• تعيين دلايل عدم موفقيت در ايجاد تشكل‌هاي آببران در دشت مغان
• طراحي تشكل‌هاي آببران با توجه به ملاحظات اجتماعي و فني شبكه آبياري و زهكشي